Dit woord gebruikte van der Laan, de burgemeester van Amsterdam in de uitzending van Zomergasten. Dat noemde hij de reden van het blijven doorwerken na de constatering dat hij terminaal ziek is. Hij zegt dan dat hij wellicht een te groot verantwoordelijkheidsgevoel heeft. Hij kan de stad Amsterdam niet los laten. Hij blijft zich verantwoordelijk voelen voor de mensen en de cultuur. Is daar iets mis mee?

Dat lijkt mij niet, integendeel, het zou zelfs wel wat vaker voor mogen komen. Eigenlijk gaat het hier om twee verschillende dingen. Het gaat om verantwoordelijkheid én om het gevoel. Het komt mij voor dat beide zaken apart al te weinig voorkomen.

Ver-antwoord-elijkheid komt van het woord antwoord geven. Dan moeten er wel vragen gesteld worden en kunnen worden. Het stellen van vragen aan mensen die verantwoordelijkheden dragen hoort bij hun functie en positie. En om te zien hoe het werkt, kijk eens naar de hr. Trump en hoe die daar mee omspringt. En kijk ook eens in onze eigen directe omgeving hoe dat werkt.

Dan hoort het woord gevoelens volgens van de der Laan er ook bij. Gevoelens gaan over emoties, lachen, huilen, woede en angst. Dat moet je kunnen voelen bij verantwoordelijkheid. En het werkt dus anders dan het verantwoorden als een klinische of rationele gebeurtenis. In een vergaderzaal of bij een verhoor spelen emoties een grote rol. Dan gaat het niet alleen om feiten, of om begrijpen en uitleggen. Dat is geen rationeel proces. Dan komen er vrijwel altijd emoties bij kijken.

Zoals in dit geval. Een bestuurder van de or kreeg een aantal stevige vragen en had het moeilijk met het beantwoorden. Je merkte dat hij zich bij het beantwoorden in het nauw gedreven voelde. En dat zag je ook. De rug van zijn colbert was donker gekleurd van het zweet. Hoe zo geen emoties? Hij voelde de verantwoordelijkheid in z’n lijf.

Is verantwoordelijkheid dragen zwaar? Ja, want het is niet afgelopen als je antwoorden gegeven hebt. Hij of zij komt er mee thuis en gaat er mee naar bed. In het ergste geval ligt die er wakker van. Dat zou niet voor het eerst zijn dat een bestuurder er wakker van ligt. En dat geldt ook voor van der Laan. Het verantwoordelijkheidsgevoel drukt op hem. Of dat in dit geval terecht is daarover kan je verschillend oordelen. Hij zou zijn functie neer kunnen leggen, dat begrijpt iedereen. Dat hij dat niet doet zit tussen zijn oren.

Het is een morele standaard die hij zichzelf oplegt. En juist komt niet veel voor. Je kan een verantwoordelijkheidsgevoel hebben vanuit je morele normen. Je kan het ook beperken tot de verantwoordelijkheden van je functie. Het is deze normerende dimensie die indruk maakt bij mensen. Daarmee laat je het achterste van je tong zien.

Een formele rol spelen en de verantwoordelijkheden van je functie zakelijk zien en afhandelen, zie je bij veel topfunctionarissen. Ze liggen niet wakker van hun verantwoordelijkheid. Ze zijn het gevoel kwijt geraakt. Ze dragen wel verantwoordelijkheid maar als een dossier in een tas of map die ze meenemen. Maar er is geen verantwoordelijkheidsgevoel meer. Ze zijn de menselijke kant van hun werk kwijt geraakt. Het morele besef is er niet meer. Or-leden herkennen deze personen direct, daar zijn ze ook voor gekozen.