Transparantie wordt tegenwoordig opgevoerd als een belangrijk middel om problemen in organisaties aan te pakken. Voor banken, verzekeraars en pensioenfondsen is transparantie over hun beleggingsbeleid een middel om vertrouwen van de consumenten te winnen. Exorbitante bonussen voor topbestuurders? Leg bedrijven op om de criteria voor hun beloningsbeleid openbaar te maken. Transparantie stelt consumenten en cliënten in staat de prestaties van organisaties beter te beoordelen.

Transparantie is het thema van het boek The Circle van Dave Eggers. The Circle gaat over een bedrijf dat Apple, Google en Facebook omvat. Een IT-bedrijf dat treeft naar maximale transparantie in de samenleving. Het wil alle informatie die beschikbaar is voor alle burgers toegankelijk wil maken. Het bedrijf hangt de wereld vol met camera’s, zodat iedereen in real time kan zien wat er waar ook ter wereld gebeurt. Het ideaal is dat uiteindelijk iedereen transparant wordt. Immers, ‘geheimen zijn leugens’ en ‘privacy is diefstal’, zoals twee van de slogans van The Circle luiden. En zo streeft men naar het einde van corruptie en geheime afspraken. Het boek geeft de spanning weer tussen privacy en transparantie.

Vinden we privacy eigenlijk wel zo belangrijk want we hebben niets te verbergen? Veel mensen hebben toch al hun hele hebben en houden op Facebook gezet. Wat willen we nu nog geheim houden en waarom? Omdat het hier ook gaat om de vraag naar de reden van het openbaar maken van allerlei gegevens. In het boek is dat de wil van de onderneming. Mensen die in dienst treden worden er toe verplicht. Zij kennen de slogans en willen dat gaan doen onder de sociale druk van de leiding. Het niet doen, als je in dienst bent getreden, wordt bestraft. Er is dus meer dan een morele druk op de medewerkers. Transparantie gaat dus niet vanzelf maar er moet kennelijk een zekere mate van dwang zijn.

Want er is tegelijkertijd behoefte aan privacy waarbij iedereen het recht heeft om bepaalde zaken en gedrag voor zichzelf te houden. En dat hebben ondernemingen en organisaties ook. Niet alles wordt bekend gemaakt, er zijn bedrijfsgeheimen. En in The Circle is dat ook het geval. Er is een ruimte waar niemand in mag en niemand weet waarom. Daarmee lijkt transparantie een excuus-truus. Het is bedacht voor de publieke tribune en juist bedoeld om daarachter allerlei praktijken gewoon verder te ontwikkelen.

Het streven naar transparantie is feitelijk een middel gebaseerd op  wantrouwen. Als we willen dat personen of organisaties volledig transparant zijn, wantrouwen we die personen of organisaties. We denken dat zij niet het juiste doen.  En dat weten we allemaal. In een maatschappij zoals die in Nederland is de roep om transparantie dan ook een signaal dat we elkaar en ondernemingen eigenlijk niet vertrouwen. Dat lijkt overigens een realistisch standpunt gelet op wat er in de pers gemeld wordt over het uitbuiten van de belastingregels door de grote ondernemingen. En dat is, kunnen we gerust stellen, maar een topje van de ijsberg.

Het is dus heel begrijpelijk dat getracht wordt met het middel van transparantie het vertrouwen te herstellen, maar meer transparantie zal dat vertrouwen niet terugbrengen. Integendeel, ze zal het vertrouwen zelfs verder ondergraven.  Want consumenten en cliënten gaan ervan uit dat ondernemingen weer in de fout zullen gaan.

Hierin speelt de ondernemingsraad als vertegenwoordiger en als medezeggenschapsorgaan een grote rol. In plaats van te streven naar een georganiseerde en opgelegde transparantie is een wettelijk verplicht orgaan als de or een vanzelfsprekende, intrinsiek gemotiveerde betrouwbaarheid. De or heeft wettelijke bevoegdheden en taken en naleving daarvan kan van buitenaf worden afgedwongen. Zo vult de or de roep om transparantie alleen al door zijn status in. Zo ontstaat vertrouwen.

Ziet u deze rol van de or ook als belangrijk? Reageer hier op de blog.

Cor P. Berkel

redacteur OR-Online