In het boek met deze titel, dat ik las, (Micheal J. Sandel; Ten Have 2010; ISBN 978 90 259 6077 3) gaat de auteur in op diverse ideeën over rechtvaardigheid. Waarin opvalt dat er filosofisch meer over te zeggen valt dan we vandaag horen, namelijk dat rechtvaardig is wat de vrije markt, of het maximale nut of welvaart oplevert.
Want de vrije markt is vooral rechtvaardig voor mensen die de vrijheid hebben om te kiezen. En niet voor gehandicapten, arbeidsongeschikten of gescheiden vrouwen. Want die kunnen vrijwel niet kiezen. En het maximale nut of welvaart is een soort rechtvaardigheid voor diegene die het al breed hebben en rechtvaardigt dus het eigen belang. Dus de bestaande ideeën over rechtvaardigheid schieten te kort.
Ook in de landelijke politiek gaat het om het maximale nut en de vrije markt. Om bezuinigingen omdat het economisch nodig is. Maar mensen voelen aan dat dit niet is wat men wil. Het is een ontwikkeling in de politiek die kennelijk aangevoeld wordt door velen die de PVV stemmen.
Een derde visie namelijk die van het algemeen belang komt er in de politiek vrijwel niet aan de orde. Dat is een visie die uitgaat van de verantwoordelijkheid van allen voor het in stand houden van de samenleving. Daaronder valt het milieu en duurzaamheid maar ook dat mensen zich thuis voelen in hun eigen stad, dorp en land. Dus veiligheid en zorg voor de zieken en zwakkeren onder ons zijn waarden die belangrijk zijn. Ook in de onderneming gaat het om de gedeelde waarden van het personeel of het algemeen belang; namelijk de onderneming. De medewerkers moeten zich wel goed en thuis voelen in de onderneming. En daar ligt een taak voor de or. Rechtvaardig is dus datgene doen wat rekening houdt met de mensen. En dat is de parallel met de or en het or-werk.
Uit mijn ervaring kan ik me talloze voorbeelden voor de geest halen die te maken hadden met een keuze waarbij het idee van rechtvaardigheid op de achtergrond speelde. Het meest treffende was de uitspraak van een or-lid in een bouwonderneming die over een voorstel van de directie zei: ”Ik vind dit een klote regeling”. Er was verder niet meer te praten over het voorstel. Kennelijk had het or-lid de gevoelige snaar geraakt en iedereen kende de achtergrond van het or-lid en men wist dus wat de uitspraak betekende. Het gevoel dat de regeling on-rechtvaardig was voor de medewerkers was voldoende onder woorden gebracht.
Het ging bij de regeling ook om het maximale effect voor de onderneming (lees bezuiniging). En het argument was dat dit ook in het belang van de medewerkers was. Het paste bovendien bij de trend in de markt en daar wilde de directie bij aansluiten. Maar de directie moest van de or maar een ander voorstel maken.
Al eerder schreef ik in mijn column dat de veranderingen in de politieke keuze van de burgers ook terug te vinden zijn in de onderneming en onder het personeel. Een goed inzicht in deze ontwikkelingen geeft het gesprek bij Pauw en Witteman met Joost Zwagerman. Zie hier het video fragment van het gesprek.
Cor P. Berkel
Redacteur OR-Online